ԱԴՐԲԵՋԱՆԱԿԱՆ ՀԱՅԱԼԵԶՈՒ ՀԵՌՈՒՍՏԱԱԼԻՔ

Վահրամ Միրաքյան

Հոկտեմբերի 5-ից գործում է Ադրբեջանի առաջին միջազգային հեռուստաալիքը` «ATV International» («ATV Int»), որն ունի նաև հայերեն հեռարձակման բաժին. տեղեկացրել է ATV-ի լրատվական բաժնի ղեկավար Վագիֆ Այդինօղլին¹:

«ATV Int»-ը հաղորդումները հեռարձակում է 4 լեզվով` հայերեն, պարսկերեն, անգլերեն և ռուսերեն: Սկզբում հայտարարվում էր, թե հեռուստաընկերության ստեղծման նպատակը Ադրբեջանի ազգային փոքրամասնություններին իրենց լեզուներով ծրագրեր ապահովելն է²: Հետագայում Ադրբեջանի հեռուստատեսության ազգային հանձնաժողովը «ATV Int»-ի ստեղծումն արդարացրեց այն փաստով, որ Ադրբեջանի տարածքում միջազգային հեռուստաընկերությունների հեռարձակումն արգելելուց հետո անհրաժեշտ էր լրացնել բացը³՝ մոռանալով նշել, որ Ադրբեջանում միջազգային հեռուստաընկերությունների հեռարձակումները հայերեն կամ պարսկերեն չէին։

Հետագայում վերջնականապես խոստովանեցին, որ «ATV Int»-ի նպատակը քարոզչությունն է: Վագիֆ Այդինօղլին նշել է⁴, որ նոր հեռուստաալիքի գլխավոր նպատակը քարոզչությունն է, ինչի համար արդեն պատրաստվում են փաստագրական ֆիլմեր: Որ հեռուստաընկերությունը միայն քարոզչական նպատակներ ունի` հայտարարել է նաև «ATV Int»-ի փոխտնօրեն Նաթիգ Իբրահիմովը, որը նշել է, թե հայերեն լուրերը կապված են լինելու միայն Ադրբեջանի քարոզչության հետ⁵: Նա նշել է նաև, որ միջազգային հեռարձակումը կատարվելու է Hot Birdև Turksat արբանյակների միջոցով:

Հիշեցնենք, որ 2009թ. սկզբին հայտնի դարձավ, որ Թուրքիան պատրաստվում է ՀՀ Հանրային հեռուստաընկերության աջակցությամբ հեռարձակել հայալեզու հեռուստահաղորդումներ⁶:

Պետք է ենթադրել, որ «ATV Int» հեռուստաալիքի հիմնադրումը ադրբեջանա-թուրքական հակահայկական տեղեկատվա-հոգեբանական քաղաքականության մասն է կազմում:

Հեռուստատեսության տեղեկատվա-հոգեբանական ազդեցության առանձնահատկությունները

Հեռուստատեսությունը տեղեկատվական-հոգեբանական ազդեցության հզոր գործոններից է: Այն թույլ է տալիս ընտրել, թե ինչպես իրականացնել ազդեցությունը՝ տեքստային/վերբա՞լ, թե՞ պատկերային ձևով: Տեքստային ձևն ուղղված է ինտելեկտուալ լսարանին, որը պահանջում է փաստեր, թվեր, վիճակագրություն և այլն: Պատկերային ազդեցությունն ուղղված է ոչ մասնագիտական լսարանին, որին ավելի շատ անհրաժեշտ են հուզիչ տեսարաններ, դրամատիկ պատմություններ ու սենսացիաներ: Երկրորդ տարբերակն ավելի ազդեցիկ է, որովհետև փորձ է արվում ազդեցություն գործել զգացմունքների վրա, ենթագիտակցական մակարդակում:

Հեռուստատեսության միջոցով հոգեբանական ազդեցությունն ունի մի շարք առավելություններ և թերություններ⁷:

Առավելությունները

1. Տեսողական և վերբալ ազդեցության համատեղելիությունը:
2. Հեռուստադիտողին իրադարձությանն իրական ժամանակով ներկա լինելու հնարավորություն տալը, ինչն այն տպավորությունն է ստեղծում, թե լսարանը վկա է իրադարձությունների զարգացմանը և կարող է ինքնուրույն եզրահանգումների գալ:
3. Փաստագրական կադրերի, ֆիլմերի միջոցով ինչ-որ խնդրի քարոզմանն աջակցելը:
4. Հեռուստատեսության հաճախականությամբ հնարավոր է գրավոր տեքստեր փոխանցել, և եթե աշխարհի մյուս ծայրում հեռուստադիտողը հեռուստացույցին հատուկ սարքավորում միացնի, կարող է ստանալ քարոզչաթերթիկներ և տպագիր նյութեր (համակարգիչներն ու ֆաքսը թուլացրել են այս առավելությունը, բայց այն դեռևս կարևորությունը չի կորցրել):
5. Հեռարձակման անհնարինության պարագայում` նյութերի տարածում տեսամագնիտոֆոնների կամ DVD-ների միջոցով: Հեռուստատեսության այս առավելությունը լավագույնս օգտագործվեց 2008թ. ՀՀ նախագահի ընտրությունների ժամանակ, երբ ընդդիմությունը հեռուստաեթերում իր ներկայության պակասը լրացրեցDVD-ների միջոցով նյութեր տարածելով:
6. Զգայական հսկայական ազդեցության հնարավորություն, որը չունի որևէ այլ լրատվամիջոց:

Թերությունները

1. Հեռուստատեսային արտադրանք պատրաստելը և լսարանին ներկայացնելն ավելի թանկ է, քան ռադիոյինը կամ թերթինը:
2. Հեռուստատեսությունը ռադիոէլեկտրոնային խափանումների նկատմամբ ավելի զգայուն է, քան ռադիոն:
3. Հեռուստահաղորդում պատրաստելն ավելի բարդ, ժամանակատար և ծախսատար է, քան ռադիոհաղորդումը:

Անցյալ դարի 70-ականներից սկսված մի շարք ուսումնասիրություններ ապացուցում են, որ հեռուստացույց դիտելիս մարդը գտնվում է ֆիզիոլոգիական գրեթե նույն վիճակում, ինչ հիպնոսի ազդեցության ժամանակ⁸: Այդ պատճառով հեռուստանյութերը պատրաստվում են այնպես, որպեսզի լարված պահեն լսարանի ուշադրությունը և չթողնեն, որ հեռուստադիտողը ննջի: Մարդն աստիճանաբար կախվածության մեջ է ընկնում նման իրավիճակից:

Այսպիսով, կարելի է ենթադրել, որ ադրբեջանական հակահայկական տեղեկատվական համակարգը համալրվեց «ծանր հրետանիով»: Հնարավոր է՝ ադրբեջանցիները չկարողանան օգտագործել նորաստեղծ հեռուստաալիքը նախանշված նպատակներին համապատասխան, ինչպես որ չեն կարողանում օգտագործել ՀՀ և ԼՂՀ բնակչության համար պատրաստվող վատորակ հայալեզու ռադիոհաղորդումները: Սակայն հաջողության հասնելու հավանականություն կա, քանի որ համացանցում տեղեկատվական պայքարի կազմակերպման մեջ առաջադիմություն ունեցել են:

Ադրբեջանա-թուրքական հայալեզու հեռուստաալիքների հնարավոր վտանգները կարելի է բաժանել երկու մասի.

1. Հակահայկական տեղեկատվական գործողություններում ադրբեջանա-թուրքական տեղեկատվական դաշտի հզորացում: Նրանք ձեռք են բերում ևս մի տեղեկատվամիջոց, որն ազդեցություն կունենա հայկական տեղեկատվական դաշտում և ադրբեջանա-թուրքական համացանցային լրատվամիջոցների նման կարող է օգտագործվել հակահայկական տեղեկատվական գործողությունների ժամանակ:
2. Ազդեցություն արժեքային համակարգի վրա (երաժշտության, մշակույթի միջոցով), որն ավելի խորքային վտանգներով է պարունակում: Շատ մասնագետներ (Մ.Վեբեր, Ա.Մարշալ, Վ.Պարեթո, Վ.Թոմաս) արժեքային համակարգը դիտարկում են որպես սոցիալական ձևի ամբողջության պահպանմանն անհրաժեշտ գործոն, որն արտահայտվում է սոցիալական հարաբերություններով⁹: Այս է պատճառը, որ ԽՍՀՄ մասնատման հարցում կարևոր գործոններից էր արժեքային համակարգի ճգնաժամը:

Այս պայմաններում անհրաժեշտ է քայլեր ձեռնարկել ադրբեջանական նոր քարոզչամիջոցի հնարավորություններն ուսումնասիրելու, հնարավոր ազդեցությունը թուլացնելու ուղղությամբ, որպեսզի չկրկնվի ադրբեջանական համացանցային լրատվամիջոցների օրինակը, որոնք դարձել են հայկական տեղեկատվական դաշտի անբաժան մասը:

¹www.ru.apa.az

²www.nv.am/, Бакинское телевидение заговорит по-армянски.

³“В Азербайджане появится телеканал, вещающий и на армянском языке”, 05.03.2009,www.regnum.ru

⁴www.ru.apa.az

⁵www.nv.am/, Бакинское телевидение заговорит по-армянски.

⁶“В Турции вплотную взялись за армянскую культуру”, www.regnum.ru

⁷В.Б. Вепринцев, А.В. Манойло, А.И. Петренко, Д.Б. Фролов, “Операции информационно-психологической войны”, Краткий энциклопедический словарь-справочник. Москва, 2005, c. 62.

⁸Райнер Пацлаф, “Застывший взгляд”, Физиологическое воздействие телевидения на развитие детей, перевод с немецкого В. Бакусева, Москва, 2003, с. 12.

⁹Е. П. Белинская, О. А. Тихомандрицкая, “Социальная психология личности”, “Акаадемия”, Москва 2009г. С. 94

http://www.noravank.am/am/?page=analitics&nid=2049